NJIA BORA ZA UTUNZAJI WA MAYAI YA KUKU

Kwa kawaida kuku huanza kutetea(Kutoa mlio wa ishara ya kutaga) anapofikisha miezi sita hadi minane. Hivyo ni vyema viota viandaliwe mapema wakiwa na umri wa miezi mitano. Kuku anapoanza kutaga akifikisha mayai matatu mfugaji anashauriwa kuondoa kila yai linalozidi hayo matatu kila siku linapotagwa na kuliweka alama ya tarehe au namba kwa kutumia penseli ili kumfanya kuku aendelee kutaga kwa lengo la kufikisha mayai 15 mpaka 20. Mayai yanayoondolewa yawekwe kwenye chombo kikavu kinachopitisha hewa ni vizuri pia kuweka mchanga ndani ya chombo hicho.

Hakikisha ya fuatayo.
Sehemu iliyochongoka iwe chini na pana iwe juu.
Hifadhi sehemu yenye hewa ya kutosha na isiyohifadhi joto
Mayai yasikae kwenye hifadhi hiyo zaidi ya wiki mbili toka siku ya kuanza kutagwa.

UATAMIAJI WA MAYAI NA UANGUAJI WA VIFARANGA
Uatamiaji na uanguaji wa kubuni - Mfumo huu hutumia mashine za kutotoleshea vifaranga (Incubators) hutumika kuangua mayai mengi kati ya 50 hadi 500 kwa wakati mmoja Mashine zinazotumika kutotoleshea vifaranga wa kisasa zinaweza kutumika pia kutotoleshea wa kienyeji.
Uatamiaji na uanguaji wa asili

KUCHAGUA MAYAI YA KUANGUA.
Hili nalo ni muhimu kuzingatia. Ni vizuri kuchagua mayai ya kuatamia ili mayai yasiyofaa yaweze kuuzwa au kutumiwa nyumbani kwa chakula. Mayai ya kuatamia yawe na sifa zifuatazo
Yasiwe na uchafu yawe masafi
Yasiwe na nyufa
Yatokane na kuku aliyepandwa na jogoo
Yasiwe madogo wala makubwa bali yawe na ukubwa wa wastani kulingana na umbile la kuku.
Yasiwe mviringo kama mpira pia yasiwe na ncha kali sana.
Yasiwe yamekaa muda mrefu zaidi ya wiki mbili toka yalipotagwa
Yasiwe yaliyohifadhiwa kwenye sehemu yenye joto.

KUMTAYARISHA KUKU WA KUATAMIA
Pamoja na matayarisho hayo zingatia kumuwekea mayai yasiyozidi 15 pia ni vizuri yasipungue 12. Kuku wanaotazamiwa kuatamia ni lazima wachunguzwe kwa makini kabla ya kuatamia ili kuhakikisha kwamba hawana chawa, utitiri n.k. Kuwepo kwa wadudu hao huwafanya kuku wakose raha na kutotulia kwenye viota vyao. Hali hii husababisha kuanguliwa kwa Vifaranga wachache.
Sasa unatakiwa kufanya yafuatayo:-
Nyunyiza dawa ya kuua wadudu ndani ya kiota
Pia mnyunyuzie dawa kuku anayetarajia kuatamia
Weka mayai kwenye kiota huku mikono yako ikiwa imepakwa jivu ili kuepuka kuwa na harufu kwani kuku anaweza kuyasusa.

Ni vizuri kuifanya kazi hii ya kumuandaa kuku anayetaka kuatamia wakati wa usiku. Pia ifahamike kuwa kwa kawaida kuku huatamia mayai yake siku 21.

PIA JIFUNZE MBINU ZA KUATAMIA MAYAI MENGI KWA NJIA ZA ASILI.
Iwapo una kuku wengi wanaotaga kwa wakati mmoja ni vema ukawafanya wakaatamia na kutotoa pamoja.
Unachotakiwa kufanya ni kuchagua mayai ya kuatamia ukianzia na yai la mwisho kutaga.
Unaweza kuwaandaa kuku wako zaidi ya mmoja ili waanze kuatamia kwa pamoja na kupata vifaranga vingi kwa mara moja kuku wa kwanza anapoanza kuatamia. Mwekee mayai viza au ya kuku wa kisasa kwani kuku huatamia hadi mayai yanapoanguliwa hivyo ukimuwekea mayai yasiyo na mbegu atakaa hapo muda mrefu hadi vifaranga watoke.

UTEKELEZAJI WAKE.
Kuku anapotaga kila siku weka alama ya namba au tarehe kulinganisha na siku anayotaga
Yanapofika mayai matatu yaondoe na muwekee mayai viza au ya kisasa huku ukiendelea kuweka alama mayai yanayotagwa kila siku.
Mara kuku anapoanza kuatamia muongezee mayai ya uongo yafikie 8 hadi 10
Fanya hivyo kwa kila kuku anayetaga hadi utakapoweza kupata idadi itakayoweza kukupatia vifaranga wengi kwa wakati mmoja.
Wawekee kuku wote mayai siku moja kwa kuondoa mayai ya uongo na kuwawekea mayai ya ukweli wakati wa usiku.

MUHIMU.
Mayai ya kuatamia yasishikwe kwa mkono ulio wazi na wala yasipate harufu za mafuta ya taa, manukato n.k.

JIFUNZE PIA KUTAMBUA MAYAI YALIYO NA MBEGU NA YALE YASUYO NA MBEGU.
Mfugaji anaweza kutambua mayai yaliyo na mbegu na yale yasiyo na mbegu siku ya saba baada ya kuanza kuatamia iwapo atapima mayai kwa kutumia box lililotengenezwa maalum pamoja na tochi yenye mwanga mkali ndani ya chumba chenye kiza. Hii itamuwezesha mfugaji ayatumie mayai yasiyo na mbegu kwa chakula cha familia au kuyauza.

Read More

UTUNZAJI WA VIFARANGA(KUKU WA KIENYEJI NA WA MAYAI)

Utunzaji wa vifaranga:- siku ya kwanza waweke katika brooder(banda la kuku)wape glucose kwa masaa sita hadi nane ya kwanza kurudisha nguvu iliyo potea
baada ya kuwapa glucose wape Esb3 au S-dime au amprolium kwa siku 1-3
Siku ya 3-5 wape chick formula,Siku ya 6 wape maji peke yake,siku ya 7 wape NCD vaccine(New castle)kwa muda wa masaa 2 tu kasha wape maji yenye vitamins,siku ya 10 wape chanjo ya gumboro,siku ya 13 wape typhoprim na neoxyvital kwa muda wa siku 7 kisha wape vitamin na dawa hizi kila mwezi kwa siku tatu
b)Utaratibu wa kuwapa chanjo:- siku ya 7 wape new castle,siku ya 10 wape chanjo ya gumboro,siku ya 21 rudia kuwapa chanjo ya gumboro,siku ya 42 rudia new castle kasha rudia kila baada ya miezi 3
c)Minyoo:-Wape dawa ya minyoo wanapo fikia umri wa wiki 8 na rudia kila baada ya miezi 3
d)Magonjwa:- Chunguza tabia ya kuku kama wanakula vizuri na wanakunywa maji vizuri na ya kutosha, wanatembea vizuri na wanachangamka sikiliza sauti zao angalia mwenendo wa ukuaji wao na mwenendo wa utagaji angalia kila siku vifo vinavyo tokea bandani,ukiona mabadiliko yasiyo ya kawaida mwone mtaalam wa mifugo aliye jirani na ulipo
Upatikanaji wa vifaranga:-
Magonjwa ya kuku:- Occidiosis ugonjwa wa kuharisha hutokana na uchafu bandani au mazingira yanayo zunguka banda,wasambazaji wa ugonjwa huu ni kunguru(mwewe)ndege wanao kuja eneo lenye kuku ,panya n.k
Kutibu ugojwa huu wape amprolium au dawa ya typhoprim na neoxyvital(vijiko 2 vya chakula kwenye maji yenye ujazo wa lita 20 kwa siku 14
Kuku wanapo ambukizwa coccidiosis ni rahisi kupata typhoid ukigundua kuku wako wameambukizwa (wanaugua typhoid )wape typhoprim 30% pamoja na ctc20% au otc 20 na vitamin amilyte
Chakula kilicho tengenezwa kutumia dagaa na samaki kinachangia kuongeza kusambaa kwa ugonjwa wa typhoid kwa kuku,epuka kuwapa kuku chakula chenye samaki na dagaaa,wape maharage ya soya au mashudu ya alizeti,kuku wakiwa wanachechemea(miguu kukosa nguvu) ni kutokana na upungufu wa chokaa
Kuku wanao anza kutaga:-wape typhoprim30% na neoxyvital siku 5-7
Usafi wa banda
Baada ya kubadilisha maranda au pumba za mpunga zilizopo kwenye banda ongeza pumba za mpunga pindi ukiona zime anza kuwa chafu ugojwa ukiendelea muone mtaalam wa mifugo aliye karibu yako

MPANGILIO WA CHAKULA CHA KUKU WA KIENYEJI
Kuku wa kienyeji wanafugwa kwa sababu hutupatia kitoweo na pia hutupatia mayai na kipato kwa familia na maranyingi vifaranga wa kuku wa kienyeji hufugwa kama vifaranga wa kuku wa mayai na wa nyama
Vifaranga wenye umri wa kuanzia siku 1 hadi wiki 3-4 asipewe chick starter
Kuku wenye umri wa wiki nne huitwa mitemba kuku wa umri huu wanahitaji chakula maalum,kuanzia wiki 5-8 wapewe chick mash kuanzia wiki ya 9-17 wapewe growers mash mabadiliko yasifanyike ghafla changanya chakula cha kukuzia na kutagia.Pia unaweza kuwapa mtama mweupe au uwele na mashudu ya alizeti kutokana na kupanda kwa bei za chakula.
UJENZI WA BANDA LA KUKU(BROODER)HADI MIEZI MIWILI
Banda lenye uwezo wa kulea vifaranga 100
Banda liwe na urefu wa futi 10 upana futi 10
Kutoka msingi hadi kufikia madirisha(ventilation space)kozi nne jengea wavu wa kuku kwa ajili ya hewa urefu wa kwenda juu uwe mita 1 pia unaweza kujengea mabanzi
Urefu wa banda kwenda juu usupungue futi 10
Paa lake liwe imara lisilo vuja
Sakafu iwe imara
Mlangoni tengeneza kikaro kidogo kwa ajili ya kuweka dawa ya kuzuia magonjwa(disinfectant).
KUWEKA MARANDA AU PUMBA ZA MPUNGA
Weka ujazo wa inchi 2 katika banda la kulea vifaranga
VIPASHA JOTO NDANI YA BANDA
Tumia umeme hakikisha bulb ipo katikati zina takiwa ziwe mbili zenye W 100,umeme ukikatika tumia kandili 2 au 3 kubwa.Pia unaweza kutumia jiwe la mkaa weka juu ya tofali la nchi 5 tumia mkaa usio toa cheche na usio isha haraka .
Siku 4 au saba kabla ya kuingiza vifaranga andaa mambo yafuatayo
Kung’utia dawa ya kuua wadudu(viroboto au utitili
Tandika makaratasi au magazeti juu ya maranda
Kwenye madirisha hakikisha unaweka mapazia ya viroba au yasiyo shika vumbi
Hakikisha umeandaa pesa za kununulia chakula cha kuku,vyombo vya kunyweshea na kulia chakula pamoja na madawa.
MADAWA:-

OTCPLUS20%(KUKAUSHIA VITOVU)
VITAMIN(KUONGEZA VITAMIN)
GLUCOSE(KUONGEZA NGUVU HARAKA)
VIPIMO:-Dawa zote ,chukua maji safi na salama lita 5 kila dawa chota kijiko cha chai(grm5)weka kwenye lita 5 za maji kwa siku 5 watakunywa mchanganyo huo baada ya siku 5 wape maji safi na salama(bila dawa)
KUPOKEA VIFARANGA:- Masaa 12 kabla ya kupokea vifaranga hakikisha brooder lina joto la kutosha ili vifaranga wafikie katika joto zuri
Hakikisha umechanganya dawa zilizo tajwa hapo juu pia umeandaa chakula
Wanapo fika vifaranga hakikisha wameanza kunywa maji yenye dawa baada muda kidogo wape chakula(kumbuka kuwachanja kabla ya msimu wa mvua na baada ya msimu)
MAHALI PA KULALA KUKU WAKATI WA USIKU(PERCH-SPACE)
Kuku wapatiwe sehemu ya kulala au kupumzika
KINGA YA MAGONJWA(VACCINATIONS)
Wapewe new castle vaccine siku ya saba
Wapewe gomboro siku ya kumi na nne
Wapewe Fowl pox(ndui)baada ya wiki 8
Wapewe dawa ya minyoo mwanzoni mwa msimu wa mvua na mwishoni mwa msimu wa mvua
Usafi ni muhimu
Tanbihi:-Ni vyema kuhifadhi kumbukumbu kila unapo wapa chanjo
KUPANDA NA KUSHUKA KWA JOTO:-

Utakapo ona vifaranga wame samba punguza joto bandani
Na utakapo ona vamejikusanya ongeza joto bandani
MEDICATION

(Kutibu):- matibabu huwa baada ya uchunguzi wa daktari wa mifugo(vet officer)
Njia za kutibu:-kuwapa kwenye maji(make a cream)
Kuwapa kwenye chakula(make a premix)
Kwa njia ya kuchoma sindano(wing wabe),breast muscles(intramuscle)
Kupuliza(spray method)
Vifaranga hukoma kuwa vifaranga wafikiapo wiki nane

NJIA BORA NA YENYE KULETA TIJA KWA WAFUGAJI WA KUKU WA KIENYEJI
Kuchagua kuku wa kufuga:-aina za kuku wazuri-kuchi na bukini hutaga na kuatamia mara 10 kwa mwaka,hutaga kwa wingi na kwa haraka na wana faida kubwa na mtaji wake ni rahisi kwani unaweza kuanza na jogoo 1 na koo(tetea) 1au 2 na ili kuleta tija una shauriwa kuwatunza kuku vizuri
Ushauri:-mfugaji asiwaa chie kuku kuzurura sana(itasaidia kupunguza uwezekano wa kupata magonjwa ya kuambukizwa na kuku wa jirani,mfugaji aweke uzio japo kidogo na si lazima shamba lote.Mfugaji anatakiwa aongeze vifaranga vitakavyo kua kwa kulea vifaranga mwenyewe
Dawa za kupuliza kwenye banda la vifaranga ni servin powder au akheri powder

Aina ya Vyakula Kiasi(kilo)

Magimbi,mihogo,mahindi au uwele(paraza) 40kg
Pumba za mahindi,uwele,ngano au mpunga 27kg
Mashudu ya alizeti,pamba ufuta,karanga,nazi,soya au mawese. 20kg
Unga wa mifupa,chokaa au magamba ya samaki baharini yaliyo sagwa 2.25kg
Dagaa au mabaki ya samaki
Chumvi ya jikoni 0.50kg
Virutubisho(premix) 0.2.5kg
jumla 100kg

Makadirio ya mahitaji ya chakula kwa siku kulingana na umri
umri Kiasi(grm)
Wiki ya kwanza

1 12-15
2 15-21
3 21-35
4-7 35-50
8-15 55-60
Mchanganyiko wa chakula cha kuku wanao kua na kutaga
kg kg kg kg
Malighafi inayotumika 1 2 3 4
Mahindi yaliyoparazwa 45 20
mtama 5 30
mihigo 20 10 40
Pumba za ngano 15 15 10
Pumba za mahindi 15 15 15 20
Mashudu ya alizeti 16 16

Mashudu ya pamba 3 5
Maharage/kunde zilizo sagwa 1 5 3.5 1
kisamvu 4.75
Lusina/lusani iliyo sagwa 1 5 5 2
chokaa 5 6 4 5
Dagaa au sangara 6 5 5
Mifupa iliyo sagwa 2.25 2.25 2 2
Damu iliyo kaushwa 1 5 3.25
Chumvi ya kausida 0.50 0.50 0.50 0.50
Vitamin/madini(premix 0.25 0.25 0.25 0.25
jumla 100 100 100 100

Read More

FAHAMU KILIMO BORA CHA MIHOGO CHENYE TIJA

Zao la muhogo ni  muhimu sana kwa Tanzania zaidi kwa wakulima wadogo wenye kipato cha chini. Wakulima wengi huchanganya zao la muhogo na mazao mengine kama vile kunde, mbaazi, njugumawe, n.k. Umuhimu wa zao hili ni kutupatia cahakula na wakati mwingine kwa biashara. Kwa kanda ya kusini muhogo ni chakula kikuu ambacho kinachukua asilimia 75 ya chakula kwa maeneo yote ya mikoa ya pwani.

Muhogo hustawi vizuri katika maeneo yaliyopo kwenye maeneo ya mita 0 – 1500 kutoka usawa wa bahari. Vile vile muhogo hustawi vizuri kwenye maeneo yanayopata mvua ya wastani wa mm 750  - mm1200 kwa mwaka. Muhogo hustawi vizuri kwenye ardhi ya kichanga. Vili vile zao la muhogo ni maarufu sana kwa uvumilivu wa hali ya ukame.

TEKNOLOJIA ZILIZOPO
Mbegu bora za muhogo
Mpaka sasa hivi kuna aina mbili za mbegu bora ambazo zimathibitishwa kwa wakulima. Mbegu hizi huvumilia magonjwa, (batobato na matekenya), pia huzaa sana ukilinganisha na mbegu za kienyeji.
Naliendele Huzaa tani 19 kwa hekta moja, na inaweza kuvunwa kuanzia miezi 9 toka ipandwe.

Kiroba
Huzaa tani 25 – 30  kwa hekta moja, na inaweza kuvunwa kuanzia miezi 9toka ipandwe.

Mbinu bora za kilimo cha muhogo
Uandaaji wa shamba
Shamba liandaliwe kabla ya msimu wa kuanza. Uandaaji wa shamba bora hufuata hatua zifuatazo:

1. Kufyeka shamba


2. Kung’a na kuchoma visiki


3. Kulima na kutengeneza matuta


4. Uchaguzi wa mbegu bora za kupanda


5. Mbegu zinatakiwa zisiwe na magojwa yeyote, pia chagua mashina ambayo yamelomaa vizuri.


6. Upanadaji


7. Kuna njia tatu za upandaji wa muhogo:


8.  Kulaza ardhini (Horizontal)


9.  Kusimamisha wima (Vertcal)


10. Kuinamisha ( Inclined/Slunted)

Urefu wa kipande cha shina cha kupanda:
Inashauriwa urefu uwe sm 30; lakini urefu wa kipande cha kupanda unategemea sana idadi ya macho yaliyopo kwenye hicho kipande, inashauriwa kipande kiwe na macho (4 – 6).

Nafasi ya kupanda:
Kwa upandaji wa shamba muhogo tupu, shina hadi shina ni mita 1 na mstari hadi mstari ni mita 1.Kwa shamba la mchanganyiko na mazao mengine, inategemeana na zao linalochanganywa; mstari hadi mstari ni mita 2 – mita 4 na shina hadi shina ni mita 1.

Palizi:

•  Palizi ya kwanza ifanyike mapema (mwezi 1) baada ya kupanda ili kuepukana na magugu yanayochipua haraka baada ya mvua kunyesha. Ndani ya miezi mine ya mwanzo mihogo haitakiwi kuwa na magugu ili kuepuka ushindni wa mahitaji muhimu (mwanga, mbolea, maji, n.k) kati ya muhugo na magugu.


•  Palizi hufanyika kwa kutumi jebe la mkono au dawa ya kuuwa magugu.


• Wakati mwingine udhibiti wa magugu kufanyika kwa kutumia majani kwa kutandazwa juu ya udongo.


• Plaizi hufanyika mara 2 – 3 hadi muhugo kukomaa.

Uvunaji:
Mihogo inaweza kuanza kuvunwa baada ya miezi 9 – 12 tangu kupandwa. Inashauriwa kuvuna katika katika kipindi cha jua; kwani wakati wa mvua kiwango cha wanga kwenye muhogo hupungua.

Usindikaji bora
Usindikaji bora wa muhogo unafanyika kwa sababu kuu mbili:

• Kurahisisha/kuharakisha ukaushaji


• Kuondoa sumu (cyanide) ilyoko kwenye baadhi ya aina za mihogo


• Kuongeza ubora wa unga utokanao muhogo wenyewe.

Njia bora za usindikaji

• Kwa kutumia mashine aina ya Grater


• Hii hutoa chembechembe laini za muhogo, ambazo baadae hukamuliwa kwa kutumia kifaa kingine kiitwacho “presser” ili kuondo sumu iliyoko kwenye muhogo. Mashine hii hutumika hususani kwa muhogo mchungu.


• Kwa kutumia mashine aina ya chipper


• Mashine hii hutoa vipande vidogo vidogo (chips). Mashine hii hutumika hasa hasa kwa ajili ya mihogo mitamu/baridi.

Matumizi ya Muhogo

• Muhogo unaweza kupikwa wenyewe kama chakula au kutengeneza unga


• Unga wa muhogo unaweza kutengeneza vitu vyotekama vinavyotengenezwa na unga wa ngano kama vile biskuti, chapatti, maandazi, chichili, keki n.k.


• Pia muhogo huweza kutumika viwandani kutengeneza bidhaa nyingine kama vile wanga.

iii MAGONJWA NA WADUDU WAHARIBIFU
Magonjwa
Kuna magonjwa mawili ambayo ni muhimu sana na yanapunguza uzalishaji wa zao la muhogo.

a) Ugonjwa wa Matekenya au Ugonjwa wa michirizi ya kahawia katika muhogo
Ugonjwa huu ni maarufu kwenye sehemu zenye miinuko iliyo na urefu  chini ya mita 300 na unapatikana kidogo sana kwenye miinuko ya mita 500 na kuendelea ambako uenezaji wake wa kawaida hautokei kabisa.

Visababishi:
Matokeo ya uchunguzi wa awali unaonyesha kwamba ugonjwa huu ulienezwa na mdudu mweuupe au inzi mweupe (whitefly) mwenye mabawa madogo.

Dalili za Ugonjwa
Sehemui zote za muhogo zinaweza kuonyesha dalili za uambukizo wa ugonjwa huu lakini ni vipengele gani vya ugonjwa na ni kwa kiwango gani hutegemea hali ya mzingira, hatua ya kukua kwa mmea kwa kulinganisha.

Kwenye majani

• Dalili ya kwanza: Chlorosis rangi ya njani hutokea kwanza pembezoni mwa vena ndogo baadae huathtiri vena ndogo zaidi na inaweza kuwa doa (chlorosis) la rangi ya njano.


• Dalili ya pili: Rangi ya njano ambayo haihusishwi vizuri na vena isipokuwa katika mbaka ya mviringo kati ya vena kuu kwenye hatua za mwisho za ugonjwa sehemu kubwa ya lamin inaweza isiathirike, majni yenye ugonjwa hubaki yameshikilia kwenye mmea kwa muda wa wiki kadhaa.

Kwenye shina
Huonekana kwenye tisu ya shina changa la kijani, jeraha la zambarau au kahawia linweza kuoneakan nje na kuingia ndani hadi kwenye gamba baaada ya kubandua gome la nje. Pia jeraha la nekrotiki kwenye kovu la shina hutokea baada ya majni kudondoka kutokana na umri wa mmea. Tawi/shina hufa kuanzia kwenye nch kuelekea chini na kusababisha kufa kwa mmea wote.


Kwenye mizizi

Kwa kawaida hutokea baada ya dalili za majani na wakati wa kipindi kati ya uambukizo na kufa, amabpo kifo cha mizizi hutokea kuanzia miezi 5 toka kupandwa. Dalili za mizizi zinabadilika nje ya mizizi na zinaweza kuwa kamakizuizimwanga au shimo au kufa kwenye gome.

Tishu inayo zunguka mshins ina doa la rangi ya kahawia au nyeusi. Wakati mwingine mizizi huonekana kuwa yenye afya kwa nje bila kuwa na matatizo yaliyowazi au bila kupungua ukubwa, lakini ikikatwa huonekana kufainakufa au rangi ya njano.
Uambukizaji na ueneaji

Ugonjwa wa CBSD unaambukizwa kwa njia ya vipandikizi vinavyotokea kwenye mimea iliyoathiriwa vinavyosababisha mmea kuonesha kwenye majani dalili za ugonjwa.

Kwa kuwa muhogo kwa kawaida huzalishwa kwa njia ya vipandikizi ugonjwa huu huingizwa kwenye sehemu mpya zilizopandwa kwa kutumia vipandikizi vilivyoambukizwa.
Kwa aina zinazovumilia sana kwenye hali za mabondeni, dalili mbaya sanahutokea wakati ugonjwa ukigundulika  katika hatua za mwanzo.

Uchunguzi umeonesha kwamba Bemisia afer ni mdudu/kisababishi ambacho ndicho kinachohusiana na maendeleo ya hivi karibuni kuhusu uhamishaji wa visababishi kama “ipomovirus”. Mara nyingine inaonesha nzi weupe (White flies) na kutokana na hali hiyo bado uchunguzi unaendelea zaidi.

Udhibiti/Kuzuia

• ü  Njia ya msingi ya kuzuia/kudhibiti ugonjwa wa CBSD ni kuchagua mbegu kutoka kwenye mimea isiyo na dalili ya ugonjwa.


• ü  Ubora wa mashina unahitaji kutunzwa kwa kuendelea kuchagua na kuangamiza ile iliyoambukizwa ambayo inaonekana wakati wa kuchipua.


• ü  Hakikisha kuwa unapanda mbegu bora za mhogo ambazo zinastahimili uambukizo wa magonjwa.


• ü  Hakikisha kuwa wakati wa uvunaji uonapo hali ya kuoza kwa mizizi ya mhogo ichome moto ili kutokomeza ugonjwa huo.


• ü  Kuelewa dalili za ugonjwa wa CBSD kwa ajili ya kuchukua tahadhari ya kutokomeza ugonjwa huu.


• ü  Hakikisha kuwa unaendelea kutunza mbegu bora zinazoonekana kuvumilia magonjwa sana.


• ü  Hakikisha kuwa shamba la mhogo linakuwa safi kwa ajili ya kupunguza visababishi vya ugonjwa wa CBSD


•                                     

b) Ugonjwa wa batobato au ukoma wa majani
Ni ugonjwa ambao ulienezwa kwamara ya kwanza hapa Tanzani mwaka 1894, na baadae uliripotiwa katika nchi nyingine nyingi za Afrika Mashriki, Afrika Magharibi na Afrika ya Kati na sasa unafahamika kuwa upo maeneo yote yanayolimwa muhogo Afrika.

Katika viwango vya kuwepo kwa ugonjwa wa CMD na katika uwingi wa hasara zinazopatikana kutokana na CMD ni kati ya 15% – 20%. Hii ni sawa na tani milioni 15 – 18 zikilinganishwa na makadirio ya shirika la kilimo na chakula  duniani ya tani milioni 85 ya mwaka 1997.

Visababishi
Tangu ugonjwa wa CMD ulipoenezwa kwa mara ya kwanza, visababishi vilichukuliwa  kuwa ni virusi kwa sababu ya kukosekana kisababishi kingine. Kwa hiyo kutokana na kuwa mtazamo huu unalingana na matokeo ya uchunguzi wa awali inaonesha kwamba ugonjwa huu huenezwa na nzi mweupe (white fly).

Pia uchunguzi wa mara kwa mara umesababisha utambuzi wa virusi vya aina mbalimbali na tofauti kama ifuatavyo:

• Ugonjwa wa batobato unaosababishwa na virusi vya Africa cassava mosaic virus


• Ugonjwa wa batobato unaosababishwa na virusi vya Afrika mashariki (East Africa cassava mosaic virus)


• Ugonjwa wa batobato unaosababishwa na virusi vya India (Indian cassava mosaic virus)


• Dalili za ugonjwa wa batobato (Cassava Mosaic Disease-CMD)

Dalili hutokea kwenye jani lenye uwaraza wa michirizi ambazo huathiri
Sehemu zisizokunjamana za kutolea hewa na hufahamika katika hatua za
Awali za ukuaji wa jani.

Sehemu za kloritiki hushindwa kutanuka hadi mwisho, hivyo mvutano unaji-
tokeza kutokana na ukuaji usiolingana na jani au majani madogo yaliyoharibika.
Majani yaliyoathirika sana hupungua ukubwa wa umbo, na hujikunja na kujitenga kwa
Sehemu zenye rangi ya njano na zenye rangi ya kawaida ya kijani.

Mmea hudumaa na majani machanga hupatwa na uvimbe.
Kloritiki ya jani inaweza kuwa ya rangi ya manjano nyepesi au rangi inayokaribia nyeupe
yenye kijani kidogo au kupauka kuliko ilivyo kawaida.


Uambukizaji na uenezaji

 

• Ukoma wa mhogo huambukizwa kwenye vipandikizi vya shina ambavyo kwa kawaida


• hutumika kuzalishia mmea.


• Pia huenezwa na inzi mweupe (white fly) aitwae Bemisia tabaci G. Aina mbili za inzi au


• Mbu hao Bemisia (Preisner Hhosny na Aleorodius disperses R) pia huambukiza mihogo


• katika nchi za Afrika na India


• Usambazaji wa vipandikizi unaweza kusababisha kuenea kwa ugonjwa wa CMD katika


• Maeneo mapya.

UHIBITI NA KUZUIA

• Hatua ya msingi ya uzuia ugonjwa wa CMD ni kwa kuchagua vipandikizi kutoka kwa Mmea ambao hauna uambukizo wowote.


• Ubora wa mashina unahitajika kwa kuendelea kuchagua na kuangamiza kwa kung’oa ile


• Mihogo iliyoambukizwa ambayo inaonekana wakati wa kuchipua.


• Hakikisha kuwa wakati wa kuvuna mihogo kwa ile iliyoathirika na ugonjwa wa CMD


• inaangamizwa kwa kuchomwa moto.


• Hakikisha una elimu ya kutosha juu ya dalili za ugonjwa wa CMD>

WADUDU NA WANYAMA WAHARIBIFU

Cassava Mealy Bug (CMB)



Wadudu hawa hushambulia kwenye ncha za mashina/matawi kwenye majani machanga. Athari zake ni kwamba majani ynadumaa na kujikusanya pamoja, hivyo basi kupunguza ukuaji wa mmea kwa ujumla. Vile vile urefu kati ya pingili na pingili huwa fupi sana.



Cassava Green Mites (CGM)
Wadudu hawa hushambulia majani mapya sehemu za chini. Madhara yake sio makubwa.



White Scales
Hawa ni weupe na hujishika kwenye shina na kufyonza maji kutoka kwenye mti wa muhogo. Vili vile wadudu hawa madhara yake sio muhimu.

Mchwa
Hawa hutafuna/hula mashina ya muhogo hasa wakati wa jua kali/kiangazi.
Wanyama waharibifu
Hawa hushambulia muhogo ukiwa shambani kwa kuula, kama vile nguruwe, panya, wezi, n.k

Udhibiti/Kuzuia
Kwa upande wa wadudu wanweza kudhibitiwa kwa njia zifuatazo:
ü  Kutumia dawa za kuulia wadudu
ü  Kutumia wadudu marafiki wa wakulima
iii Kwa upande wa wanyama ni kuweka walinzi.

Read More

AINA ZA NGOMBE WA MAZIWA

Ndugu msomaji leo nitakuletea kitu kipya na chenya manufaa sana ukikizingatia,hizi ni aina ya ng'ombe wa maziwa waliopo duniani

MAMBO YA KUZINGATIA KWENYE UCHAGUZI WA NG'OMBE MZURI WA MAZIWA

Umbo : siku zote ngo'mbe wa maziwa anatakiwa awe na umbola pembe tatu, humpless pia awe na miguu imara pamoja na tumbo kubwa kwa sababu ng'ombe mwenye tumbo kubwa anaweza kula sana na kutunza chakula kingi.na chakula kingine kinabadilishwa na kua maziwa.hivyo ng'ombe mwenye tumbo kubwa anauwezo wa kutoa maziwa mengi sana.

Kiwele na chuchu: siku zote ng'ombe mzuri wa maziwa anakiwele kizuri kimeshika vizuri kwenye mwili na kiwele kizuri hua kinabonyea kama spongy.na pia kiwele na chuchu vinatakiwa kua kubwa.

Rangi ya mwili : sikuzote ng'ombe mzuri wa maziwa anarangi moja au mbili tu kwenye mwili wake e.g brown, red white and black.

Asili : siku zote ng'ombe mzuri wa maziwa anatokea katika maeneo yenye hali ya hewa ya kati e.g Holland, Switzerland, Scotland and other part of Europe and Asia.

AINA ZA NG'OMBE WA MAZIWA

Kuna makundi mawili ya ng'ombe kuna wa nyama pamoja na wamaziwa. na kuna aina nyingine pia ni wazuri kwa nyama pamoja na wamaziwa mfano mpwapwa na sahiwal.

hizi hapa na aina za ng'ombe wa maziwa

• Holstein Friesian

• Brown swiss

• Ayrshire

• Guernsey

• Jersey

• Mpwapwa

• Sahiwal

• Red pollAINA ZA NG'OMBE WA MAZIWA NA SIFA ZAKE
  
  1.HOLSTEIN FRIESIAN
  
  Hii ni aina ya ng'ombe wa maziwa ambayo ni kubwa kuliko aina zote
  
  SIFA
  
  
  
  • Asili yake ni Holland
  
  
  
  
  
  
  • wanamabaka meupe na meusi
  
  
  
  
  
  
  • maziwa yao yana mafuta kiasi cha 3.5%
  
  
  
  
  
  
  • wanatoa maziwa mengi 6000 liters kwa kila msimu wa kukamua
  
  
  
  
  
  
  • watoto wake wanazaliwa wakiwa na 40 kg na zaidi.
  
  
  
  
  
  
  • jike anauzito wa 400-600kg na dume 600-1000kgs
  
  
  
  
  
  
  2. BROWN SWISS
  
  
  
  Hii ni kati ya aina za zaman sana, ili gunduliwa katika milima ya Switzerland?
  
  SIFA
  
  
  
  • Wame gunduliwa Switzerland
  
  
  
  
  
  
  • hii ni aina nzito inayo fuata baada Friesian
  
  
  
  
  
  
  • wanalangi ya brown inayo koza
  
  
  
  
  
  
  • niwapole
  
  
  
  
  
  
  • uzito wa jike 450-550kg na dume 600-900kgs
  
  
  
  
  
  
  3. AYSHIRE
  
  
  
  Hii ni aina kubwa inayo fata baada yaFriesian na brown Swiss
  
  SIFA
  
  Niwakubwa zaidi ya jersey na Guernsey
  
  wanarangi nyekundu kuelekea mahogany mchanganyiko na nyeupe
  
  asili yao ni South west Scotland
  
  maziwa yao yanamafuta 4%
  
  wanachuchu na kiwele kizuri sana
  
  
  
  4. Guernsey
  
  
  
  SIFA
  
  wanatoa maziwa yenye langi kama ya dhahabu
  
  wanarangi nyeupe na nyekundu
  
  maziwa yao yanamafuta 4.5%
  
  wanatoa maziwa 4200litres kwa msimu mmoja wa kukamua
  
  uzito wa jike 450-500kgs na dume 600-700kgs
  
  
  
  5. Jersey
  
  
  
  hii ndo aina ndogo kuzudi zote
  
  SIFA
  
  
  
  • asili yao ni visiwani kati ya UK na France
  
  
  
  
  
  
  • maziwa yao yanamafuta kuzidi wote 5%
  
  
  
  
  
  
  • wanarangi ya blackish brown
  
  
  
  
  
  
  • uzito wa jike 400-450kg dumeto 500-600kgs.
  
  
  
  asante mpenzi msomaji endelea kua na mimi upate kujifunza mengi kwa tasinia ya kilimo pamoja na ufugaj

Read More

Matumizi ya Mbolea

Matumizi ya rutuba kwenye udongo

• } Mimea huchukua /huondoa virutubisho kutoka kwenye udongo kupitia kwenye mizizi.


• } Virutubisho vinavyotumika na nafaka kama (ngano, mahindi, mpunga, n.k) inageuzwa kuwa punje na sehemu kwenye masalia ya mimea.


• } Kwa upande wa mahindi ,kwa kila kilogramu 1000 ya mazao yanayozalishwa ,Kilogramu 35 za virutubisho zinakuwepo kwenye mazao na kilogramu 37 kwenye masalia  ya mimea.Jumla ya kilogramu 72 za virutubisho zinakuwa zimetoweka.


• } Iwapo kwenye hekta moja umevuna tani 4 =kilogramu 4000, kiasi cha kilogramu 288 ya virutubisho itakuwa imeondolewa kutoka kwenye udongo.


• } Kama hivi virutubisho havitarudishwa, rutuba ya udongo itapungua .Kwa miaka kadha wa kadha, mavuno kutoka kwenye udongo wa aina hiyo inashuka.


• } Kwa udongo kubaki na rutuba, ni vizuri kurudisha virutubisho vilivyo potea wakati wa mavuno ya mazao.

Kutoka: IFDC: Estimated removal of nutrients from the soil by Grains (kg nutrients/ Mt grain harvested)

Mimea	Nitrojeni (N)	Fosforasi (P2O5)	Potasiamu (K2O)	Jumla
Mahindi	18	10	7	35
Ngano	20	8	5	33
Mpunga	14	6	4	24

Kutoka: IFDC: Estimated removal of nutrients from the soil by          Residue (kg nutrients/ Mt straw harvested)

Mimea	Nitrojeni (N)	Fosforasi (P2O5)	Potasiamu (K2O)	Jumla
Mahindi	10	6	21	37
Ngano	6	3	22	31
Mpunga	9	2	24	35

Virutubisho ni nini?

• } Mimea inahitaji virutubisho kumi na sita ili kukua na kutoa maua na mazao mazuri.


• } Virutubisho hutumika kama lishe ya mimea.


• } Virutubisho vitatu hutoka hewani mambavyo ni: kaboni, oxijeni na hydrojeni.—Ikichangia asilimia 93 ya mahitaji ya mmea.


• } Wakati virutubisho vitatu hutokana na hewa na maji .


• } vingine kumi na tatu hupatikani kupitia udongoni.Hupatikana kupitia mizizi na kutumika na mimea.

Madaraja ya virutubisho vya mimea

• } Kwa kuzingatia kazi zake na kiwango kinachohitajika na mimea kwa ukuaji kumetokea madaraja yafuatayo:

1. Virutubisho vya msingi au vinavyohitajika kwa wingi

• } Nitrojeni (N), Fosforasi (P), Na potasiamu (K) ndivyo vinahitajika mno na mimea kwa ukuaji na kwa kiwango kikubwa.

1. Virutubisho vinavyo hitajika kwa kiasi

• } Kalsiamu (Ca), salfa (S), and magnesiamu (Mg) huhitajika kwa kiasi kidogo na mimea lakini vinaumuhimu mkubwa.

3. Virutubisho vinavyo hitajika kwa kiwango kidogo

• } Virutubisho saba vilivyobaki ambavyo ni: Chuma (Fe), Kopa (Cu), zinki (Zn), boron (B), manganese (Mn), clorini (Cl), and molybdenum (Mo) huhitajika kwa kiwango kidogo sana.

Dalili kutokana na ukosekanaji wa vitutubisho Dalili kutokana na ukosekanaji wa vitutubisho

Virutubisho vya msingi

• } Nitrogen (N), phosphorus (P), and potassium (K) ni vya aina tatu.

Kutokana na makubaliano ya vigezo vilivyowekwa na viwanda vya mbolea, virutubisho vya muhimu /msingi vimekubalika kama; N (nitrogen), P2O5 (or phosphorus pentoxide for phosphorus), and K2O (or potassium oxide for potassium

1. Nitrogen


2. Nitrojeni ndio kirutubisho cha muhimu kwa aina kubwa ya udongo unaonjesha mapungufu.


3. Ijapokuwa Nitrojeni inahitajika katika ukuaji wa awali wa mimea ,inahitajika kwa kiwango kikubwa wiki ya 3-4 kutoka zao kuota haswa kwa mazao ya nafaka kama ngano,mahindi ,mpunga n.k.


4. Nyongeza huwekwa baadae wakati mimea inapacha ,kutoa maua au karibu na kukomaa.


5. Kwa hiyo Nitrojeni huwekwa kama mara 2-3 kwenye mimea

Dalili za mapungufu ya  Nitrojeni

• } Kama nitrojeni imekosekane kwenye udongo:


• } Ukuaji wa mmea huwa taratibu.


• } Mmea hudumaa na majani kuwa ya njano.


• } Mmea hukomaa haraka kupunguza mavuno.

• } Upungufu wa  Nitrojeni


• } Mapungufu ya nitrojeni hupatikana karibu kila eneo lakini zaidi kwenye udongo wa kichanga, udongo wenye kiwango kidogo cha mboji, au udongo uliolimwa mfululizo kwa miaka mingi.


• } Aina ya mbolea inayotumika sana kusambaza nitrojeni ni mbolea ya Urea,SA,CAN

Mbolea	Virutubisho % N:P:K	Hutumika haswa
Urea	46:0:0	Kukuzia
Calcium Ammonium Nitrate(CAN)	27:0:0	Kukuzia
Sulphate of Ammonia(SA)	21:0:0	Kukuzia
Di -ammonia Phosphate (DAP)	18:46:0	Kukuzia
N:P:K	17:17:17,20:10:10	Kukuzia

2. Fosforasi

• } Fosforasi hupitia kwa mmea kwa kutumia mbolea za fosfeti,mara nyingi hutumika kupandia.


• } Fosfati ni muhimu sana kipindi cha awali cha ukuaji wa mmea  kwa kuuwezesha mmea kuwa na mizizi mingi na kuwa na nguvu ya kuushikilia mmea kwenye udongo.


• } Mizizi yenye afya huufanya mmea kupata vitutubisho kwenye udongo.

Dalili za mapungufu ya fosforasi

• } Upungufu wa Fosforasi Huonekana haswa kwenye udongo wenye tindikali au ulio na kalsiuamu /chokaa kwa wingi.


• } Mapungufu ya fosforasi kwenye udongo huufanya mmea kuwa :


• } Dhaifu kutengeneza mizizi.


• } Kuanguka kwa mmea.


• } Kudumaa kwa mmea na mavuno kidogo.


• } Mfano wa mbolea zenye Fosforasi ni: SSP (0-16-0),TSP (0-46-0),DAP (18-46-0)

3. Potasiamu

• } Potasiamu ni aina ya tatu ya kirutubisho cha msingi kinachohitajika na mimea.,barafu ,wadudu na magonjwa na kusaidia usafirishaji wa virutubisho vingine kuanzia kwenye mizizi hadi sehemu nyingine ya mimea.


• } Inasaidia kujaza punje,mbegu.


• } Mbolea zote zinazosambaza Potasiamu hutumika kupandia ila kwenye udongo wa kichanga inashauriwa kuwekwa mara mbili wakati wa kukuzia.

Dalili za mapungufu ya potasiamu

• } Majani huonjesha dalili ya kama kuungua kwenye njia ya jani na kuendelea.


• } Kwa lugha ya kitaalamu huitwa “chlorosis.”


• } Mimea inakuwa dhaifu kwa mashambulizi ya magonjwa.


• } Salfa inahusika kwenye protini ya mmea ,husaidia vimengényo na vitamini vinavyohitajika kwenye kutengeneza ukijani unaosaidia kuakisi mwanga wa jua

.

• } Sulfur inapatikana kwenye vitu vingi Kama vile gypsum na mbolea kama ammonium sulfate, SSP and TSP.

Matumizi ya mbolea Asilia/Mboji

• } Mboji ni urutubishaji wa asili ambao hujirudia wenyewe kwa mtindo wa kuoza. Utengenezaji wa  mboji ni njia ya kurudisha rutuba ya asili kwenye udongo kwa njia ya kuozesha vitu.


• } Matokeo yake ya mwisho ni kutoa mbolea asili ambayo ni rahisi kutengeneza, na ambayo ina virutubisho vingi bila gharama


• } Mboji huwa ni faida kutokana na uozaji wa asili ambao hutokea kwenye vitu vyote vyenye uhai.


• } Vitu vyenye uhai ni kama vile majani, miti na mabaki ya vyakula.wakati wa uozaji vitu hivi hugeuka na kuwa rutuba inayorudia kwenye udongo


• } Udongo hupoteza virutubisho baada ya kutumika sana .


• } Matumizi ya mbolea za asili nayo ni mazuri katika kuendeleza udongo kwa ajili ya ukulima.


• } Pia mbolea za asili/mboji husaidia kuzuia mmomonyoko wa ardhi


• } Inaruhusu mmea kupata rutuba kwa urahisi kutoka kwenye udongo.


• } Pia hufanya mmea usiwe dhaifu kwahiyo huzuia wadudu waharibifu kushambulia mmea.


• } Mboji hutoa virutubisho kwa muda mrefu kwasababu ya uendeleaji wa kuoza polepole.


• } Madini yaliyopo katika mboji husaidia kuyeyusha madini mengine yaliyo kwenye udongo,


• } Hufanya madini yenye rutuba yapatikane zaidi kwa mimea. Madini hayo huimarisha sehemu laini za mizizi na hivyo kuipa mizizi uimara wa kuweza kupata maji na virutubisho kwa njia ya mizizi

Hitimisho

• } Mbolea ni kitu muhimu sana katika udongo kwa sababu mazao huitaji virutubisho katika udongo na baada ya udongo kutumika kwa muda mrefu , virutubisho hupotea.


• } Kuvirudisha virutubisho, mbolea inahitajika inaweza ikawa ya chumvichumvi au ya asili hii hutegemea na udongo uliopo katika sehemu hiyo.


• } Kila sehemu ina udongo wa aina yake na unahitaji virutubisho vya aina yake kwa wingi au kiwango kidogo.


• } Kwa hiyo uwekaji wa mbolea katika udongo lazima utumie utaalamu ambao mkulima amepata kutoka kwa wataalamu wa kilimo au uzoefu.

Read More

VYAKULA VINAVYOONGOZA KUONGEZA AKILI KWENYE UBONGO

BILA shaka ubongo ni miongoni mwa viungo muhimu vya binadamu lakini ni watu wachache sana wanaoutilia maanani. Ubongo ndiyo kiungo kinachohusika na utendaji kazi wote wa mwili na ndiyo unaowezesha mwili kuishi maisha ya furaha au karaha.

Hata hivyo, wakati mwingine utendaji kazi wa mwili unaweza kuwa siyo mzuri kutokana na sababu mbalimbali zinazoathiri ubongo, mojawapo ikiwa ni kukosekana kwa lishe bora na staili ya maisha inayotakiwa kuimarisha ufanisi wa ubongo.
Chakula ni moja ya sababu za msingi kabisa za kuimarisha ufanisi wa ubongo na kuzuia magonjwa mengine ya akili. Lakini kwa bahati mbaya watu wengi hawajui wale vyakula gani kwa lengo la kujenga akili na kuimarisha ubongo.

Ifuatayo ni orodha ya vyakula ambavyo vinaongoza kwa kuimarisha utendaji kazi mzuri wa ubongo:

MAFUTA YA SAMAKI
Mafuta ya samaki ni muhimu kwa ubongo na mfumo wa fahamu. Ulaji wa samaki wenye minofu kama samoni (salmon) na dagaa, utaweza kupata faida hizo kwa sababu aina hii ya samaki ina kiasi kingi cha mafuta ya Omega 3 ambayo huimarisha utendaji kazi na mawasiliano kati ya ubongo na seli za mwili moja kwa moja.

PILIPILI KALI
Pilipili kali nayo huwa ni chakula kikubwa cha ubongo kwa sababu ina kiwango kingi cha Vitamin C ambayo huhitajika zaidi kwenye ubongo, pilipili inaaminika kuwa na kiwango kingi cha vitamin hiyo kuliko hata machungwa.

MBEGU ZA MABOGA
Mbegu za maboga zina kiwango kingi cha madini ya ‘Zinc’ ambayo husadia kuongeza kumbukumbu (memory). Kuna njia nyingi za kula mbegu za maboga, moja wapo ni kuzikaanga na kula kama karanga, ukila kiasi cha kiganja kimoja kwa siku, inakuwa poa.

NYANYA
Nyanya ni muhimu sana kwa sababu huzuia magonjwa ya ubongo (brain disease) kutokana na kuwa na kirutubisho aina ya ‘Lycopene’ chenye uwezo wa kuzuia magonjwa nyemelezi yanayoweza kutokea. Hivyo ulaji wa nyanya utakusaidia kukupa kinga dhidi ya magonjwa mbalimbali, yakiwemo ya akili.

BROKOLI
Brokoli ni mboga ya majani aina fulani kama maua ya maboga, ambayo nayo inafaida sana kwenye ubongo, ina vitamin K, C na inatoa kinga ya mwili. Vitamin K inahusika moja kwa moja na utendaji kazi mzuri wa ubongo na husaidia kuzuia magonjwa yatokanayo na uzee.

KARANGA
Aina zote za karanga zina vitamin E, ambayo huzuia tatizo la upotevu wa kumbukumbu na pia zina mafuta yenye afya yanayohitajika mwilini.

MAYAI
Mwisho ni mayai ya kuku, ambayo yana kirutubisho aina ya Choline. Kirutubisho hiki huzalishwa mwilini kwa kiwango kidogo tu, hivyo kwa kula mayai (ya kienyeji) utaweza kuongeza kiwango cha kirutubisho hicho mwilini kwa kiwango kikubwa na hivyo kuimarisha afya ya ubongo.

Read More

KILIMO CHA BAMIA

 BAMIA
Asili ya mboga hii ni Afrika ya Kati na ya Mashariki, lakini kwa sasa zao hili limekwisha enea katika sehemu nyingi za kitropiki, kama Visiwa vya Caribbean, Malaysia na Philipines.

Urefu wa mmea huwa kati ya meta moja na mbili. Matunda yake hufikia urefu wa sentimeta 10 hadi 20, na huchumwa kabla hayajakomaa sana na hupikwa pamoja na nyama, samaki au mboga nyingine. Majani yake huchumwa yakiwa bado machanga na kutumiwa kama mboga nyingine za majani.

Aina za bamia zinazojulikana zaidi ni Clemson Spineless, Emerald Green, White Velvet, Perkins Mammoth na Dwarf Prolific.

Ustawishaji: Zao hili hustawi katika mete 1000 kutoka usawa wa bahari na hushindwa kuvumilia hali ya baridi kali. Hustawi katika katika aina nyingi za udongo na huhitaji mvua za wastani. Mimea yake haitumii chakula kingi kutoka ardhini. Iwapo ardhi haina rutuba ya kutosha inapendekezwa kuweka mbolea ya takataka au samadi.

Kupanda: Kwa kawaida mbega za bamia hupandwa moja kwa moja katika bustani, lakini pia kwanza zinaweza kupandwa kwenye kitalu na kuhamishwa baadaye. Mbegu zimiminwe kidogo kidogo na miche ifikiapo urefu wa sentimeta 10 hadi 15, idadi yake ipunguzwe. Umbali wa unaopendekezwa ni sentimeta 40-50 kati ya mimea na sentimeta 70-80 kati ya mistari. Kilo moja hadi moja na nusu ya mbegu hutosha robo hekta ya bustani (zaidi ya nusu eka hivi).

Mbegu za bamia huota kwa shida, mara nyingi huchukua siku nane hadi 12 kutokeza. Ili kurahisisha uotaji, inapendekezwa kwanza kuweka mbegu katika chombo chenye maji ya vuguvugu kwa muda wa saa 24.

Iwapo unyevu wa ardhi hautoshi, inapendekezwa kutumia mojawapo ya njia za kumwagilia maji bustanini. Mimea ifikiapo urefu wa nusu meta hivi wakulima wengine huondo ncha zake kwa kuamini kwamba wingi na ubora wa matunda huongezeka. Bamia huwa tayari kuchumwa baada ya miezi 2 tangu kupandwa na huendelea kwa muda mrefu.

Magonjwa: Mosaic Virus- Huu ni ugonjwa mbaya sana, majani huwa na madoamadoa na huumbuka. Haki hii hupunguza mazao. Nyunyizia dawa za sumu kuua wadudu.

Read More